12 grudnia 2022

Antykoncepcja hormonalna – jak działa? Jaką metodę wybrać?

Antykoncepcja hormonalna – rodzaje dostępnych środków

Wśród hormonalnych środków antykoncepcyjnych wyróżniamy preparaty dwuskładnikowe oraz jednoskładnikowe.
Preparaty dwuskładnikowe w swoim składzie zawierają dwa hormony: etynyloestradiol oraz gestagen. Substancje te hamują owulację oraz modyfikują właściwości śluzu szyjki macicy, utrudniając wnikanie plemników do wnętrza macicy. Dzięki temu skutecznie zapobiegają zapłodnieniu. Występują w postaci tabletek doustnych, plastrów aplikowanych na skórę oraz krążków dopochwowych. Środki te są bezwzględnie przeciwskazane u kobiet z rakiem piersi, cukrzycą ze zmianami naczyniowymi, przebytą lub czynną zakrzepicą, chorobami serca, wysokim lub nieustabilizowanym nadciśnieniem, a także u kobiet powyżej 35. roku życia palących papierosy.

Preparaty jednoskładnikowe zawierają jedynie gestagen. Występują w postaci: tabletek doustnych (przyjmowanych w sposób ciągły), domacicznych systemów terapeutycznych, tj. wkładki domaciczne, zastrzyków domięśniowych podawanych okresowo (zazwyczaj co 3 miesiące) oraz podskórnych implantów. Preparaty doustne ze względu na to, że nie zawsze hamują owulację, charakteryzują się nieco mniejszą skutecznością w porównaniu do tabletek dwuskładnikowych – nie dotyczy to jednak postaci iniekcyjnych. Z kolei wkładki domaciczne, dzięki fizycznej obecności w macicy, najefektywniej spośród wszystkich dostępnych na rynku preparatów, zapobiegają ciąży. W odróżnieniu od środków dwuskładnikowych, preparaty zawierające jedynie gestagen mają mniej przeciwwskazań do stosowania. Przede wszystkim mogą być bezpiecznie stosowane w okresie laktacji, u kobiet z chorobami metabolicznymi oraz palących papierosy. Warto również podkreślić, iż ryzyko wystąpienia zakrzepicy żylnej jest mniejsze, niż w przypadku środków zawierających estrogeny – zwłaszcza przy stosowaniu wkładek czy krążków domacicznych, które w sposób ciągły uwalniają małe dawki gestagenu (najczęściej lewonorgestrolu). Substancje te nie mogą być jednak stosowane, jeśli występuje: czynna żylna choroba zakrzepowo-zatorowa, ciężka choroba wątroby (obecnie lub w przeszłości), ciężka lub ostra niewydolność nerek, nowotwór hormonozależny, np. rak piersi, krwawienie z dróg rodnych o nieznanej etiologii.

Antykoncepcja hormonalna – możliwe skutki uboczne

Jednym z powodów, przez które kobiety nie decydują się sięgnąć po hormonalne metody antykoncepcji jest strach przed objawami, jakie mogą towarzyszyć ich stosowaniu. Na początku u kobiety środki te mogą wywoływać takie objawy, jak spadek nastroju, ból głowy, obniżone libido, ból piersi czy plemienia. Zazwyczaj jest to jednak efekt krótkotrwały. Przy dobrze dobranej antykoncepcji ww. dolegliwości ustępują po ok. 3 miesiącach. Tyle czasu organizm kobiety potrzebuje bowiem na przyzwyczajenie się do działania hormonów.

Kolejnym dość częstym powodem rezygnacji z antykoncepcji hormonalnej jest strach przed ewentualnymi problemami z zajściem w ciążę. Kobiety obawiają się, że po zaprzestaniu jej stosowania będą miały trudności z poczęciem dziecka. Trzeba jednak pamiętać, że efekt antykoncepcyjny osiągany podczas stosowania preparatów hormonalnych jest w pełni odwracalny. Po ich odstawieniu płodność wraca w dość krótkim czasie.

Jaką antykoncepcję wybrać?

Wybór odpowiedniego preparatu powinien uwzględniać ogólny stan zdrowia kobiety, wiek, częstotliwość stosunków seksualnych, choroby współistniejące oraz przebyte schorzenia. Zarówno substancja czynna jak i postać leku powinna być zatem dobrana indywidualnie przez ginekologa specjalistę. Przed rozpoczęciem antykoncepcji warto również skontrolować poziom hormonów oraz skonsultować się z endokrynologiem.

Postać lecznicza	Skuteczność	Zalety	Wady	Przykładowe substancje czynne
Tabletki dwuskładnikowe	Wysoka	Zmniejszenie ryzyka rozwoju raka endometrium i jajników.	Konieczność codziennego przyjmowania leku, liczne przeciwwskazania.	Etynyloestradiol + Dezogestrel/Dienogest/ Drospirenon/ Gestoden/ Lewonorgestrel
Tabletki jednoskładnikowe	Wysoka	Mogą być stosowane u kobiet, u których przeciwwskazane są estrogeny.	Konieczność codziennego przyjmowania leku.	Lewonorgestrel, Dienogest, Dezogestrel
Zastrzyki	Bardzo wysoka	Częstość stosowania raz na 3 miesiące, mogą być stosowane u kobiet z chorobami metabolicznymi.	Możliwa miejscowa bolesność zaraz po podaniu, większa jednorazowa dawka hormonów może nasilić działania niepożądane.	Medroksyprogesteron
Plastry	Wysoka	Łatwa aplikacja	Możliwość odklejenia plastra i osłabienia skuteczności.	Etynyloestradiol + Norelgestromin
Wkładki domaciczne	Bardzo wysoka	Działanie aż do 3-5 lat, mogą być stosowane u kobiet z chorobami metabolicznymi.	Aplikacja/ usunięcie systemu terapeutycznego możliwe tylko przez lekarza.	Lewonorgestrel
Krążki dopochwowe	Wysoka	Łatwa aplikacja	Możliwość przesunięcia/ wypadnięcia pierścienia.	Etynyloestradiol + Etonogestrel

Kiedy antykoncepcja hormonalna może być osłabiona?

Doustne środki antykoncepcyjne mogą wchodzić w interakcje z innymi lekami, co może skutkować osłabieniem ich działania. W takich sytuacjach (jeżeli nie możemy zamienić leku wchodzącego w interakcję) na czas terapii najlepiej wspomóc się barierowymi metodami antykoncepcji, np. stosując prezerwatywy. Do leków i czynników mogących zmniejszać działanie tabletek antykoncepcyjnych zaliczamy:

• Niektóre antybiotyki, tj. tetracyklina, ampicylina, gryzeofulwina, czy ryfampicyna mogą osłabiać skuteczność tabletek antykoncepcyjnych
• Leki przeciwpadaczkowe (np. barbiturany, fenytoina, prymidon, karbamazepina) ze względu na przyśpieszenie metabolizmu doustnych środków antykoncepcyjnych mogą obniżać ich stężenie we krwi
• Biegunki, wymioty oraz środki przeczyszczające skracają czas pozostawania leków w organizmie, zmniejszając, a nawet uniemożliwiając ich wchłonięcie
• Preparaty dziurawca (łac. Hypericum perforatum) przyśpieszają metabolizm wątrobowy większości leków, w tym doustnie przyjętych hormonów

Należy również pamiętać, że hormonalne środki antykoncepcyjne nie zapobiegają zakażeniom drobnoustrojami i w przypadku, jeśli nie znamy stanu zdrowia partnera, najlepiej zastosować mechaniczną metodę antykoncepcji.

 

Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej na temat dostępnych bezpłatnych programów antykoncepcji, skontaktuj się z nami.

Zadzwoń: +48 32 724 10 12
Napisz: badaniakliniczne@holsaclinical.pl

 

Bibliografia:

1. Skouby, S. O. (2010). Hormonal contraception in obesity, the metabolic syndrome, and diabetes. Annals of the New York Academy of Sciences, 1205(1), 240–244. doi:10.1111/j.1749-6632.2010.05662.x
2. Coskey, R. J. (1981). Tetracycline and oral contraceptives. Journal of the American Academy of Dermatology, 5(2), 222. doi:10.1016/s0190-9622(81)80073-4
3. The progestogen-only pill – NHS (www.nhs.uk)